Antropometri Nedir?

İşin insana uyumlu olmasını sağlamak için işyerinin düzenlenmesinde insan
boyutlarının dikkate alınması gerekir. İş yerindeki makinede sabit gösterge, kumanda aletleri,
iş için kullanılan el aletleri gibi.
Antropometri, insan vücudunun boyutları ile ilgilenen bilim dalıdır, vücut ölçülerini
alır ve eşya boyutlarının oluşturulmasında kullanılır.
Antropometri, eski Yunancada “anthropos” (insan) ve “metrein” (belirleme)
kelimelerinin birleşmesinden oluşmuştur.

İşin insansı maliyetinin ölçümü, yapılan iş ve çalışma ortamıyla ilgili boyutların da

göz önünde bulundurulmasını gerektirir. Çalışma ortamı işi yapan bireylerin anatomik,

fizyolojik, psikolojik özelliklerine ve kapasitesine uygun olduğunda iş ve işi yapan birey

arasında uyum sağlanılır, az yorgunlukla en yüksek verimlilik elde edilebilir.

İnsan vücut boyutları belirlenirken cinsiyet, yaş ve uğraşılan meslek dalı dikkate 

alınmalıdır. Örneğin bir erkeğin ve bir bayanın bir rafa uzanma mesafeleri vücut yapıları

gereği farklılık gösterir.

Aynı zamanda vücut boyutlarına etki eden başka faktörler de vardır. Bunlar, kişinin

kültürel yapısı, beslenme biçimi, yaşadığı bölgenin iklim şartları, kalıtsal özellikleri, sağlık

problemleridir.

 Antropometric Source Book (Webb Associates, 1978) kitabında 100 civarında

popülasyon için 1000 civarında vücut ölçüsü bulunmaktadır.

 COMBIMAN, Jack ve MannequinPro gibi yazılımlarda hem antropometrik

bilgiler bulunmakta hem de belirli hareketler için limit ve tavsiyeler bulunmaktadır.

 İnsan vücudunun ölçüleri ve buna bağlı çeşitli özellikleri ile ilgilenen bilim

dalına antropometri denir.

 Antropometrik ölçüler, cihaz ya da sistemlerin bunların kullanıcıları yada

çalışanlara uyumlu bir şekilde tasarlanması için önemlidir.

 Örneğin, hemen hemen herkes kapıların 1,80 m.’den daha yüksek olması

gerektiğini kabul edebiliriz, bunun üzerinde boyu olan pekçok insan vardır.

 Peki bir tornavida’nın çapı ne olmalıdır? Ya da bir gözlüğün genişliği ne

olmalıdır?

 Tam bir fiziksel uyum sağlamak için tek bir ortalama değeri kabul etmek

mümkün değildir. Zira insan vücudunun ölçüleri kişiden kişiye değişiklik gösterir.

 Antropometri bilimi, çeşitli duruşlardaki insan vücudunun ölçüleri hakkında

bilgi verir.

 Antropometri ile kas ve uzuvların işleyişi hakkında bilgi sahibi olarak, çalışma

sırasındaki duruşların zararsız ve aşırı güç gereksiniminin olmamasından emin olunmaya

çalışılır.

 Antropometrinin Tarihçesi

İnsanın fiziksel ölçümleriyle, iş yapabilme yeteneği arasındaki ilişki çok eski

çağlardan beri bilinmekle beraber ilk önemli çalışma Blumenback (1752-1840) tarafından

yapılmıştır.

19. ve 20. yüzyıl başlarında insan hareketlerinin analizi üzerinde çalışmış, 2. Dünya

savaşı sıralarında ise insan–makine ve çevresiyle ilgili yeni problemler ortaya çıkmıştır.

Nazilerin Toplum Politikası ve Irksal Refah için Aydınlanma Bürosu:

Aryan olanlar ile olmayanları ayırt etmeye çalışıyordu

Ölçümü kabul etmeyenlere evlenme ve çalışma izni verilmiyordu. Savaş sırasında

ölüm kamplarına gönderilecek insanların belirlenmesinde bu büro aktif rol oynuyordu.

Türkiye’de genel antropometri konusunda yapılan araştırmaların en geniş kapsamlı

olanı Türkiye Antropometri Anketidir.

Bu anket Atatürk’ün emriyle 1937 yılında 3465 erkek ve 20263 kadın olmak üzere

toplam 59728 kişi üzerinde ve 10 bölgede gerçekleştirilmiştir.

Mevcut antropometrik çalışmalar arasında;

Askeri araç–gereç ve kıyafetlerle ilgili olarak kullanılmak amacıyla askerlerden

alınan antropometrik ölçümleri (Hertzberk ve arkadaşları, 1961; Pekintürk, 1968)

Çeşitli yaş grubundaki öğrencilerden farklı amaçlar için alınan antropometrik

ölçümler (Bostancı, 1956; Beyazıt, 1971; Güven, 1979; Kayış, 1987) ve

İnsan-makine sistemlerinin tasarımında kullanılmak amacıyla endüstriyel iş

yerlerinde çalışan işçilerden alınan antropometrik ölçümler (Özok,1981) sayılabilir.

Antropometrinin Kullanım Alanları

Günümüze kadar antropometrik özellikler çok çeşitli alanlarda kullanılmıştır.

 Bir ev eşyası üreticisi üreteceği ev eşyasını kişinin rahatlığını sağlayacak

şekilde üretmek ister ki bunun için insan vücut boyutlarına ve özelliklerine ihtiyaç duyar. 

 Toplu imalat yapan tekstil endüstrilerinde üretilen tekstil ürünlerinin

bedenlerinin belirlenmesinde antropometrik ölçümlere başvurulur.

 Fabrikada çalışan işçilerin kullandığı kontrol kolları, pedalları, maske, kask ve

iş elbisesi insan vücut boyutlarına göre imal edilmelidir. Böylece çalışan daha rahat

çalışacağından iş verimliliğinin artışı sağlanır.

 İşçilerin çalıştığı tezgah ve malzeme raflarının ebat ve düzenlemelerinde

antropometrik ölçümlerden yararlanılır.

 Makine ve tesisat fabrikaları, iletişim araçları, kırtasiye malzemeleri ve ulaşım

araçları üretiminde antropometriden yararlanılmalıdır.

Neyse ki günümüzde antropometrinin pek çok faydalı kullanım yeri vardır:

gıda ihtiyacının belirlenmesi

çocukların gelişiminin takip edilmesi

ofis ve ev mobilyaların tasarımı gibi..

 Antropometrik Metotlar

Statik Antropometri

Statik antropometri; antropometrinin, insanlardan sabit haldeyken alınan ölçüm

değerlerini ele alan bir daldır.

Örneğin ayakta boy, otururken boy, yerden dirsek yüksekliği gibi değerlerdir.

Endüstride ergonomik amaçlarla statik antropometri araştırmalarında kullanılan boyut

ölçülerini ve istatistiksel dağılımını belirleyen bir grafik vardır (EK-1). 

Dinamik Antropometri

Dinamik antropometri; antropometrinin, insanlardan hareket haldeyken alınan ölçüm

değerlerini ele alan bir daldır.

Endüstri ve iş düzeninde iş görenler devamlı hareket halindedirler. İş görenlerin ayakta 

dururken yada otururken çevrelerindeki malzemelere, kontrol sistemlerine ve işlem

noktalarına uzanabilmeleri için;eğilme, uzanma, kaldırma ve dönme gibi hareketlerinin

hudutlarını ölçmek ergonomik açıdan önemlidir.

Bu gibi durumlarda dinamik antropometri ölçümlerine gerek duyulur.

Vücut Boyutları

Bir teknik sistemin tümünün veya elemanlarının tasarımında (boyutlandırılmasında),

bu sistemi, makineyi, aleti kullanacak kişilerin çeşitli vücut boyutlarına gereksinim vardır.

Kullanıcının genç-yaşlı, kadın-erkek, farklı bölgeden olması antropometrik boyutları

etkiler.

Bir işyerinde eğer aritmetik ortalamaya göre kapı yüksekliği seçilseydi, işçilerin

%50’si o kapıdan geçerken başlarını az veya çok eğmek zorunda kalırdı.

100 erkek işçinin boy ölçüleri (5 cm sınıflarda) Şekil-2.1’de verilmiştir.

Şekil x: Normal dağılım eğrisi

Boyları ölçülen insanların,

%68’i, X±S aralığında

%90’ı, X±1.65S (1.60 – 1.90 m) aralığında kalır. Boyları ölçülen insanların %5’nin

boyu 1.60 m.den küçük, %5’inin boyu 1.90 m.den büyüktür.

Almanya’da yapılmış boy ölçümleri Şekil-2.2’de verilmiştir. 

 %5 ve %95 değerleri

Kadınların

 %5’inin boyu 151 cm.den küçük

 %95’inin boyu 173 cm.den küçük,

Erkeklerin

%5’inin boyu 163 cm.den küçüktür

 %95’inin boyu 184 cm.den küçüktür.

İşyeri düzenlenirken, genelde, çalışanların %5-%95 sınırlar içerisinde kalanların rahat

çalışabileceği bir düzenlemeye gidilirse, çalışanların %90’ının rahat çalışabileceği bir

düzenleme sağlanır.