Verimlilik Nedir?Verimlilik Türleri Nelerdir?

F. Quenay ,“Ekonomik Teorilerin Tarihsel Bakış Açısı” adlı eserinde verimliliği, ziraatta

gerçek refahın kaynağı olarak tanımlamış, Adam Smith “Ulusların Refahı adlı eserinde

işgücü-işbölümü ilişkisini analiz etmiş, verimliliği modern dünyanın uygulayabileceği bir

kavram olarak önermiş, Karl Marx ise; imalat işletmelerindeki işgücü, malzeme ve teçhizat

arasındaki verimlilik sorunlarını tartışmıştır. Verimlilik bir üretim biriminde veya bir

ekonomide üretim faktörlerinin ne ölçüde başarıyla kullanıldığını ortaya koyan bir kavramdır.

Ekonomik anlamda ise verimlilik, çıktının girdiye oranı şeklinde tanımlanmaktadır

OECD verimlilik kavramını dar ve geniş anlamda olmak üzere iki şekilde tanımlamıştır. Dar,

anlamda verimlilik çıktının üretim faktörlerinden birine bölünmesine eşittir. Geniş anlamda

verimlilik ise, ekonomik amaçlara ulaşmada araçların duyarlılık ve etkinliğini ölçen soyut bir

kavramdır (Doğan, 1987: 20).

ILO ve EPA’nın verimlilik tanımları ise şöyledir (Köroğlu, 1993: 2):

ILO: Ürünler dört öğenin birleşiminden üretilir. Bu öğeler toprak, sermaye, işgücü ve

organizasyondur. Üretimin bu öğelere oranı verimlilik ölçüsünü verir.

EPA( Europena Productivity Agency): Verimlilik her bir üretim öğesinin etkin kullanım

derecesidir.

2.1.1. Verimlilik Ne Değildir?

Verimlilik çalışanların performansını ve çalışma şartlarını geliştiren tekniklerdir. Bu teknikler

çalışanları daha iyi, daha çok çalışmaya özendirir. Nitel ve nicel üretimin kullanılan

kaynaklara oranıdır. Çıktı ve girdi önemli faktörlerdir. Kar planlamasında yararlı bir

faktördür. Girdi faktörlerini sabit tutup, verimlilik arttırılırsa sonuçta gelir artar. Verimlilik

niteliği geliştiren araçlardan biridir.

Verimlilik;

‐ Çalışanları koşturarak, canından bezdirerek, onları robotlaştırmak için kurnazca hazırlanan

teknikler değildir.

‐ Üretim miktarını ölçen bir ölçüt değildir. Çıktıdaki artış verimlilik artışına bağlı olabilir

yahut olmayabilir.

‐ Karlılığın bir göstergesi değildir. Belli durumlarda, düşük verimliliği olan projeler de kârlı

olabilir.

‐ Kaliteyle aynı şey değildir. Verimlilikteki bir artış, daha iyi kaliteyi garantilemez (Özgen

ve Savaş, 1997: 82).

2.1.2. Verimlilik Neden Önemlidir?

Verimlilik, toplumun tüm kesimini ilgilendiren bir olgudur. Milli Prodüktivite Merkezi

(MPM), verimliliğin neden önemli olduğuna dair internet sitesinde şöyle belirtmektedir

(http://www.mpm.org.tr/verimlilik/v1/d/ , Erişim Tarihi:20.06.2010 ) :

Verimlilik nedeniyle işçiler daha iyi çalışma koşullarında ve daha kısa sürelerde yüksek ücret

alabilmektedirler. 

İşveren yeni yatırım imkanları sağlayabilmekte ve böylelikle yeni istihdam alanları

açılabilmektedir.

Üretici, verimlilik ile daha düşük maliyetle üreteceğinden yüksek kar elde edebilmektedir.

Tüketici bol ve ucuz mamul bulma imkanına sahip olabilmektedir.

Verimlilik, sağlıklı bir büyüme ile ülkenin kalkınmasına neden olabilmektedir.

Verimlilik, toplumun refah düzeyini arttırmaktadır.

2.2. Verimlilik Türleri

Verimlilik türlerini toplam verimlilik ve kısmi verimlilik olmak üzere iki ana başlık altında

inceleyebiliriz.

2.2.1. Toplam Verimlilik

Toplam üretim faktörlerinin toplam girdilere oranlanması ile hesaplanan verimliliktir. (Ar;

2006):

Toplam Verimlilik = Çıktı / Tüm Girdiler

 = Çıktı / İşgücü+Makine+Sermaye+Hammadde+Enerji (örnek)

2.2.2. Kısmi Verimlilik

Kısmi verimlilik toplam çıktının, yani üretimin toplam miktarının, sadece kullanılan bir tek

üretim faktörünün miktarına oranlanmasıdır. Toplam verimlilik hesaplaması girdi unsurlarının

aynı ölçü birimi ile ifade edilmesi yönünde sahip olduğu güçlükler nedeniyle ölçümü zor bir

verimlilik hesaplamasıdır. Bu nedenle tüm üretim faktörlerinin içinde yer aldığı genel bir

verimlilik hesaplamasından çok, üretim faktörünün tek tek göz önüne alındığı kısmi verimlilik

hesaplamalarının yapılması tercih edilmektedir.(Şahin, 1994: 238; Ar, 2006)

Kısmi Verimlilik = Çıktı / Tek Bir Girdi

 = Çıktı / İşgücü (örnek)

Kısmi verimlilik hesaplamalarının toplam verimliliğin ölçümde yaşanan zorlukları ortadan

kaldırmasının ötesinde, işletmelere sağladığı ikinci bir faydası ise değişiklik gösteren veya

aynı seviyeyi koruyan toplam verimlilik oranının analizine ve ayrıntılı incelemesine olanak

vermesidir (Ayrıçay ve Paksoy, 1999: 43).

2.2.2.1.İşgücü Verimliliği

İşgücü verimliliği, üretim miktarının, işçilik miktarına (saat veya ücret cinsinden) oranından

oluşmaktadır. Ölçme kolaylığı ve yerine göre kolay anlaşılır olması sebebi ile en çok 

kullanılan verimlilik ölçüsüdür. İşgücü verimliliğine ilişkin işletmecilikte yaygın olan

görüşlerin bazıları şöyledir (Kobu, 1996: 560):

 • İşgücü verimliliği ekonomik güç ve yüksek hayat standardı için önemlidir.

• İşgücü verimliliği uzmanlaşma ve iş dizaynı ile artar.

• İşgücü verimliliği işçilerin daha gayretli çalışması ile artar.

• İşçilik prodüktivitesi işçilerin daha akıllı çalışması ile artar.

• İşgücü verimliliği yönetim politikalarının bir sonucudur.

• İşgücü verimliliği doğrudan ücretle ilgilidir.

• İşgücü verimliliği çevre koşullarının bir fonksiyonudur.

İşgücü verimlilik oranı= Brüt üretim değeri (TL) / İşçi ücretlerinin toplamı (TL).

(http://www.mpm.org.tr/sozluk/default.asp?dict=k , Erişim Tarihi: 16.06.2010)

2.2.2.2. Sermaye Verimliliği

Sermaye verimliliği, belirli bir zamandaki toplam üretim miktarının aynı dönemde kullanılan

sermaye(finansman) miktarına oranıdır.

Sermaye Verimliliği = Üretim Değeri / Üretimde Kullanılan Sermaye

2.2.2.3. Hammadde Verimliliği

Hammadde verimliliği, işletmede belirli bir zamanda gerçekleştirilen toplam üretimin birim

başına hammadde oranıdır. Yani üretim miktarının aynı dönemde kullanılan hammadde

miktarına oranıdır (http://www.mpm.org.tr/sozluk/default.asp?dict=k Erişim Tarihi:

16.06.2010) :

Hammadde verimlilik oranı= Brüt üretim değeri (TL) / Hammadde harcamaları (TL)

2.2.2.4. Teknoloji Verimliliği

Teknoloji verimliliği, toplam üretimin kullanılan makine sayısı veya makine saatine oranı

şeklinde hesaplanır.

Teknoloji verimliliği oranı = Üretim Değeri / Üretimde kullanılan makine sayısı (saati)

2.3. Örgütlerde Verimlilik

Çalışanların verimliliği işletme verimliliğine doğrudan ve önemli ölçüde etki edebilmektedir.

Organizasyonel hedeflerine ulaşmış ve örgüt içi verimliliği sağlamış işletmeler incelendiğinde

çalışanlarını en üst düzeyde motive etmiş oldukları görülür. 

Verimliliğin bireysel olarak çalışanlar açısından taşıdığı değer iki yönlü olarak incelenebilir.

Birincisi, verimlilik artışı sonucu, çalışanların elde ettikleri ekstra ücrettir. İkincisi ise

çalışanlarda oluşan verimlilik artışının onlarda işten zevk alma duygusuna yol açması ve

onların motivasyonunu arttırmasıdır.

Motive olmayan personelin yüksek performans göstermesi beklenmemelidir. Çalışan

yeteneklerine uygun bir iş yapmıyorsa, bu durum onda stres oluşturur. Yeteneklerine

uymayan, anlamsız işlerle uğraştığını düşünen personelde bıkkınlık, gevşeme gibi belirtiler

görülür. Örgütler çalışan ihtiyaçlarına cevap verdiğinde, çalışanın motivasyonu artacak bu da

verimliliği olumlu yönde etkileyecektir (Filiz, 2004: 21-23).

2.4. Verimlilik Nasıl Arttırılabilir?

Verimliliğin arttırılması aşağıdaki unsurlarla sağlanabilir (Zaim, 2005: 128- 132):

Emek sahibinin vasıflarının arttırılması: Bir işletmede çalışan işçilerin öncelikle vasıf

seviyesini geliştirici tedbirler almak gerekir. Bunun için, işbaşında eğitim, mesleki eğitim,

kurslar tertiplenmelidir. İyi eğitilmiş, yeterli beslenen, iş kazalarından ve hastalıklarından

gerektiği gibi korunan işgücü verimliliği arttırmaktadır.

Makine ve teçhizat randımanının arttırılması: İşçi başına düşen makine adedinin arttırılması

ya da makinenin teknik özelliklerinin, teknolojilerinin arttırılması gerekir. Bilimsel ve

teknolojik gelişmeler üretim tekniklerde yeniliklere yol açmaktadır. Ürünlerin tasarımlarının

yahut içeriklerinin sıkça gözden geçirilmesi, üretim hızını arttırıcı değişiklikler yapılması

verimliliği arttırmaktadır.

Hammadde ve makinenin kullanılmasında randımanın arttırılması: Üretimde kullanılan

malzemenin ve hammaddenin kalitesinin arttırılması hammadde ve malzeme israfının önüne

geçilmesine sebep olur.

Sevk ve idarede müessiriyetin arttırılması: İşletmede kullanılan hammadde makine ve

çalışanların organize edilmesi gerekir. Uygun vasfa göre işçi temini, gerekli iş tanımlarının

yapılmış olması bu hususta önemlidir. Amaçların ve amaçlara ulaşmada kullanılacak araçların

tespiti, aktif ve pasif varlıkların yönetimi, etkin üretim planlaması ve yerleşme planlaması

verimlilik düzeyini arttırmaktadır (http://www.mpm.org.tr/verimlilik/v1/d/ , Erişim Tarihi:

20.06.2010)

İşletmelerin tam kapasiteyle çalışmalarının temini: İşletmelerin tam kapasite ile çalışması

verim arttırıcı bir faktördür. Üretimde kullanılan girdilerin oluşturduğu sabit sermaye

kapasitesi ve işgücü kısa dönemde çok önemli düzeyde arttırılıp azaltılamamaktadır. Bu

nedenle bu girdiler tam kullanılmalıdır. Kapasite uzun süre düşük bırakıldığında, ithalat

zorlukları, enerji sıkıntısı, işçi- işveren sorunları gibi problemler yaşanabilmektedir